Van roken ga je dood, één glas alcohol is al te veel en wie te dik wordt, is heel gevaarlijk bezig. Weg met die overdreven hang naar een gezond leven, zegt psycholoog en schrijver Marian Donner. ‘Laten we liever nadenken over de vraag: wat is een goed leven?’
Je moet strak, slank en succesvol zijn. Die rimpels in je voorhoofd, daar kun je tegenwoordig wat aan doen. Ja, dat kost geld, maar dan moet je harder werken, productiever zijn. Een burn-out? Help jezelf met mindfulness. Of ben je te dik? Dan had je minder moeten eten, of juist meer, maar dan wel vers en onbewerkt voedsel. En je moet ook meer bewegen, veel meer, en vooral anders dan je altijd deed. Je hóéft niet zo te zijn als je bent. Je hebt het heft in eigen hand. Je kunt alles worden wat je wil.
DAAD VAN VERZET
Marian Donner (46) kent ze, dat soort tips en teksten van leefstijlgoeroes en schrijvers van zelfhulpboeken. Deze psycholoog, die afstudeerde op liefde en hartstocht maar koos voor het schrijverschap, zou die eindeloze stroom ‘levensveranderende inzichten’ het liefst verbranden. Als daad van verzet publiceerde ze het Zelfverwoestingsboek, met als ondertitel: Waarom we meer moeten stinken, drinken, bloeden, branden & dansen. Want al die adviezen, leefregels en aanmoedigingen om de beste versie van jezelf te worden: die zijn pas gevaarlijk, vindt ze. ‘Het gevoel dat je niet voldoet, niet goed genoeg bent, zorgt voor enorme stress. Kijk naar de cijfers over burn-out en depressie: steeds meer mensen voelen zich héél ongelukkig. Weet je hoe ongezond dat is?’
ANDER MENS
Marian Donner is de dochter van schaakgrootmeester Hein Donner. Hij was, zo vertelt ze, ‘een echte intellectuele bohemien’. Hij rookte stevig, naar verluidt zo’n drie pakjes sigaretten per dag. Hij was zwaarlijvig, had een hoge bloeddruk en dronk tot de geboorte van Marian een liter rum per dag. De laatste vijf jaar van zijn leven bracht hij door in een verpleeghuis, na een massale hersenbloeding. Hij stierf op 61-jarige leeftijd. Marian was toen nog maar veertien jaar. In Medisch Contact zegt ze: ‘Ik vond zijn dood vreselijk. Maar toch zeg ik niet: had hij maar gezonder geleefd, dan had ik hem nog twintig jaar bij me gehad. Dat is misschien wel zo, maar dan was hij ook een ander mens geweest.’
HOE WIL JE LEVEN?
Eén misverstand wil Marian Donner direct uit de weg ruimen: dat ze pleit voor ongezond leven. Ze beschouwt zichzelf ook als heel gezond. Goed, ze rookt, drinkt en ze doet niet aan fitness. In je eentje op een loopband staan die nergens heen gaat – ze moet er niet aan denken. ‘Maar ik eet heel gezond, zoals dat bij mijn klasse past, zeg maar, haha. Wat dat dan is? Nou, veel groente en fruit bijvoorbeeld. En daarnaast: ik heb geen last van stress. Ik heb veel vrienden, ik krijg veel liefde en ik heb een leuk gezin.’
Nee, het begrip gezondheid wordt heel eenduidig gekaderd, meent ze. ‘Je moet strak en fit zijn en dan ben je zogenaamd gezond. Ik denk dat dat niet klopt. Ik wil de aandacht vestigen op structurele zaken die ons ongezond maken, zoals de voortdurende druk om aan de standaard te voldoen. En dat alles is gericht op zo lang mogelijk leven. Maar waar we het eigenlijk over zouden moeten hebben is: hóe wil je eigenlijk leven? Wat is voor jou een goed leven?’
‘We zien ons lichaam bijna als een
machine die altijd maar te verbeteren
en optimaliseren valt’
TRUCS EN LIFEHACKS
In haar Zelfverwoestingsboek houdt de Amsterdamse daarom een tirade tegen de regels die ‘al die zelfhulpboeken, artikelen, TED talks, lezingen, cursussen en coaches’ geven. Wees positief, ruim je huis op, verlaat je comfortzone, stel prioriteiten, ken je kracht, werk aan je zwaktes, wees dankbaar, doe aan sport, maak een plan en houd je eraan. Je bent, schrijft Donner, gaan denken dat je zelf het probleem bent. ‘Maar wat de zelfhulpindustrie je uiteindelijk biedt, is niet meer dan een heleboel trucs, buffers en lifehacks om het langer vol te houden. Opdat je het spel beter meespeelt en vergeet hoe onbegrijpelijk deze wereld eigenlijk is.’
GEEN WEEGSCHAAL
Zelf vindt Marian Donner haar buik een beetje te dik – zelfs zij is niet honderd procent immuun voor de maakbaarheidsideologie – maar wat ze weegt, weet ze niet. Ze is slank genoeg, een weegschaal komt haar huis niet in. Ze weet niet wat haar BMI (body mass index, de verhouding tussen lengte en gewicht) is, of hoe hoog haar bloeddruk is, of hoeveel stappen ze per dag zet. Een lichaam in cijfers, dat wordt bijna een machine. Een machine die voorspelbaar en kenbaar is, en daarom altijd maar te verbeteren en te optimaliseren valt. Dat is waarin het werkelijke gevaar schuilt, meent ze. Dat we vergeten wat ons mens maakt. In haar boek beschrijft ze een gevolg van algoritmen: Chinese fabrieksarbeiders dragen steeds vaker een helm die hun hersengolven meet. Als die emoties als angst, woede of stress signaleert, kan de werknemer even een pauze nemen. Zo hebben zij en het bedrijf minder last van vervelende gevoelens. Iedereen blijft opgewekt en houdt het werk langer vol. Want waarom nog zelf beslissen als algoritmen dat zoveel beter kunnen?
SCHOONHEID IN DE MISLUKKING
Het is een schrikbeeld voor Donner, die in poëtische woorden beschrijft dat de menselijke hersenen evenveel cellen hebben als er in ons sterrenstelsel sterren zijn: honderd miljard. ‘De connecties die al die cellen maken, alle grillige manieren waarop ze elkaar beïnvloeden, alle vreemde associaties die daaruit voortkomen, liggen niet vast. Iemand kan slordig én netjes zijn, temperamentvol én rustig, emotioneel én rationeel, introvert én extravert.’ De schoonheid ligt in de mislukking, bezweert ze. ‘Elke dag opnieuw schieten we tekort, doen we domme dingen en maken we fouten. We weten hoe het leven zou kunnen zijn, wie we zelf zouden kunnen zijn, en toch lukt het ons niet om daaraan te voldoen.’ En haar boodschap is: dat is helemaal niet erg. Dat is wat van de mens een mens maakt. Dansen, struikelen, vallen en daar dan een ode aan brengen. Als het even kan in stijl.
‘Meestal bijten succesvolle
mensen liever hun tong af
dan toe te geven dat ze hun
leven te danken hebben aan
geluk, aanleg en opvoeding’
WEEFFOUT IN HET SYSTEEM
Op naar een ander mensbeeld, betoogt Donner. ‘Momenteel wordt de mens beschouwd en behandeld als niet meer dan een homo economicus en het leven als een survival of the fittest. Ze ziet haar eigen stad, Amsterdam, veranderen. ‘De allerrijksten verdienen steeds meer geld, terwijl steeds meer mensen uit de middenklasse moeite hebben om de eindjes aan elkaar te knopen.’ In haar eigen sociale kring is het niet anders: ‘Mijn schoonvader was leraar op een middelbare school, daar kon hij een gezin van onderhouden. In deze tijd lukt dat niet meer. Vrienden van mij zijn dertigers, die kunnen alleen voor achthonderd euro een kamer huren bij
iemand in huis. Dan kun je dus ook niet aan een gezin beginnen.’
Je móét dus wel veel uren draaien, hard werken en veel geld verdienen, stelt Donner, anders sta je aan de kant. Wat haar stoort, is dat mensen die vervolgens ongelukkig worden, gestrest raken en een burn-out krijgen, het ook nog eens zelf moeten oplossen. ‘Het advies is dan: je moet leren ongelukkig te zijn, je leed omarmen, meer aan zelfzorg doen. Psychiaters als Damiaan Denys en Dirk De Wachter zeggen dat ook in interviews. Kortom: alle verantwoordelijkheid wordt wéér bij het individu gelegd. Dan denk ik: néé, dat is niet de bedoeling! Natuurlijk zijn mensen weleens verdrietig, maar dat constante gevoel van onveiligheid komt vooral door bestaansonzekerheid. Dat je je over de kop moet werken en daarnaast ook nog eens fit en strak moet zijn om te voldoen aan de status quo. En dat komt door een weeffout in het systeem. Ik kaats de bal terug: het ligt níét aan jou!’
In haar Zelfverwoestingsboek verwijst ze naar een aflevering van College Tour waarin zangeres Anouk gevraagd wordt hoe ze zo succesvol is geworden. Had ze nog tips? Nee, antwoordde Anouk, want er bestaat geen recept voor geluk. Ze had gewoon mazzel gehad en was de juiste mensen tegengekomen op het juiste moment. Presentator Twan Huys keek al even verbijsterd als het publiek. Donner: ‘Meestal doen succesvolle mensen alsof ze alles aan zichzelf te danken hebben, alsof ze door hard werk, zelfdiscipline en positiviteit gekomen zijn waar ze zijn, en alsof ook jij, minder succesvol individu, dat allemaal kunt bereiken. Meestal bijten succesvolle mensen nog liever hun tong af dan toe te geven dat ze, net als iedereen, het leven dat ze leiden bovenal te danken hebben aan geluk, aanleg, opvoeding en de sociaal-culturele omstandigheden waarin ze opgroeiden.’ Want, zo zegt Donner, succes ís geen keuze, net zoals falen dat niet is.
LEEFSTIJLDOKTER HANNO PIJL: ‘METEN IS WETEN’
Is de focus op gezond leven echt zo ongezond? Welnee, zegt leefstijldokter Hanno Pijl. ‘Stress is niet goed voor ons, dat is zonder meer waar. Maar als je naar de getallen kijkt, is roken toch echt aanzienlijk dodelijker.’
Pijl is internist-endocrinoloog en hoogleraar diabetologie aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Hij schreef verschillende boeken over leefstijlverandering, zoals Diabetes type 2? Maak jezelf beter. ‘Ik denk dat het heel goed is dat mensen bewust bezig zijn met hun gezondheid. Bittere noodzaak zelfs. Nu leven we bijna gedachteloos als het gaat om onze gezondheid. We rekenen erop dat de gezondheidszorg de problemen die daar uiteindelijk van zullen komen wel zal oplossen.’ Dat heeft een prijs, zegt Pijl. ‘Het heeft gevolgen voor de kwaliteit van leven van mensen zelf, én leidt tot een overbelaste gezondheidszorg die ook nog eens onbetaalbaar wordt. We kunnen het ons simpelweg niet permitteren op dezelfde voet door te gaan.’
Het individu heeft dus wel degelijk een eigen verantwoordelijkheid, stelt de Leidse professor. Het is prima om een bloeddrukmeter aan te schaffen en de stappen bij te houden die je dagelijks zet. Toch vindt hij, net als Marian Donner, dat er structureel iets moet veranderen. Overheid en industrie kunnen niet naar het individu blijven wijzen, vindt hij: ‘Tegen een omgeving die al die ongezonde producten maar blíjft aanbieden, zijn we uiteindelijk niet opgewassen. De overheid moet gezond leven daarom hoog op de agenda zetten en concrete maatregelen nemen, zoals het goedkoper maken van groente en fruit.’ Tot het zover is, adviseert hij: kook vers, eet groente en fruit als basis van de dagelijkse voeding, wees matig met vlees, beweeg elke dag – naar de sportschool hoeft niet – en vooral: rook niet.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Met een grotere bijdrage steun je me nog veel meer. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.
[paytium name=”Eenmalige donatie Aliette Jonkers” description=”Eenmalige donatie Aliette Jonkers”] [paytium_dropdown label=”Ik waardeer met” options=”1,50/5/10/25/100/250″ options_are_amounts=”true” /] [paytium_total label=”Mijn gekozen waardering” /] [/paytium]
Dit artikel verscheen eerder in Radar+ (nr. 6-2020).
Foto: Maarten van der Kamp