Het is 2034. Een groot scherm licht op in mijn woonkamer. Het is mijn virtuele ‘health assistant’ Lucy, via bluetooth verbonden met de chip in mijn bovenarm. Ze zegt dat mijn buikomtrek al drie maanden te hoog is. Daarom gaat mijn zorgverzekering binnenkort met 5 procent omhoog naar 1683 euro per maand. Ik protesteer, maar Lucy onderbreekt me met de opmerking dat stress zojuist mijn cortisolspiegel heeft doen stijgen met 32,3 procent. Ze adviseert me vroeg te gaan slapen.
Science fiction? Natuurlijk! Toch is dit fantasieverhaaltje niet zo ver weg als het misschien lijkt. Al bijna twintig jaar lang laten overheid en zorgverzekeraars proefballonnetjes op om de zorgpremies voor mensen met ‘ongezond gedrag’ te verhogen.
Het begon ongeveer in 1997, toen het RIVM in de Volksgezondheid Toekomst Verkenningen de rol van de overheid aankaartte bij het stimuleren van gezond gedrag. Begin 2001 stelde toenmalig minister Borst voor rokers zelf te laten betalen voor cholesterolverlagende medicijnen. In 2002 kwam er een nationale commissie tegen overgewicht. Het RVZ publiceerde de achtergrondstudie‘Gezondheid en gedrag: debatten en achtergrondstudies’. Hoogleraar ethiek prof. dr. Govert den Hartogh stelt hierin: ‘Je kunt de kosten van je eigen gedrag niet afwentelen op anderen. Als je door eigen schuld, roken, longkanker krijgt, zijn de gevolgen daarvan aan jezelf te wijten. Het is redelijk als je daarvan de kosten ook zelf draagt.’
Spijtig voor de RVZ en de zorgverzekeraars is dat het maar niet wil lukken om te bewijzen dat preventie en gezondheidsbevordering harde euro’s oplevert. Onderzoek toont steeds opnieuw uit datde hoogste ziektekosten zich vooral aandienen in de latere en laatste levensjaren. Sterker: langer leven zou wel eens duurder kunnen uitpakken. Gezond is niet altijd goedkoop, en ongezond niet altijd duur. Zo kosten sportblessures de samenleving jaarlijks 1,3 miljard euro.
Het CPB becijferde dat gezondheidswinst zonder levensverlenging financieel gunstig uitpakt. Wie kosten wil besparen, moet dus de rokers en dikkerds met rust laten. Effectiever is het terugdringen van chronische, niet-fatale aandoeningen, zoals psychische aandoeningen. Met 19,6 miljard euro vormen die ook de grootste kostenpost in de zorg.
Als je geen harde cijfers hebt, kun je nog één ding doen in de politiek: maatschappelijk draagvlak proberen te creëren. De termen solidariteit en eigen verantwoordelijkheid werden ingezet om Nederland een collectief schuldgevoel aan te praten.
Maar kijk! We willen nu zelf dat in het basispakket wordt gesneden. Ziektekosten ‘door eigen schuld’ kunnen wel uit basispakket. Daar kun je mee aankomen bij het ministerie van VWS: de burger wil het zelf en nu is het nog wetenschappelijk bewezen ook. Missie geslaagd.
De media namen het persbericht van Nivel kritiekloos over, zonder het hele rapport te lezen. Als ze dat wel hadden gedaan, hadden ze kunnen lezen dat het ‘wetenschappelijke onderzoek’ niets meer is dan een enquête onder 2800 mensen van gemiddeld 64 jaar. Dat het is opgezet met VGZ als ‘subsidiënt en samenwerkingspartner’. En dat de betrokken hoogleraar, prof. dr. Emile Curfs, een leerstoel heeft die betaald blijkt te zijn door zorgverzekeraar Univé-VGZ-IZA-Trias (UVIT).
Een niet-representatieve, dik gesponsorde enquête als betrouwbare wetenschap presenteren: je moet maar durven. Zorginstituut Nederland gaat dit misleidende prutswerkje mogelijk zelfs meenemen in zijn jaarlijkse advies over de inhoud van het basispakket aan de minister van VWS. We zitten als muizen in de val.
Er zijn drie soorten leugens: leugens, grove leugens, en statistieken.* Ik zou daar nog een vierde aan willen toevoegen: gesubsidieerde leugens.
*De uitspraak ‘There are three kinds of lies: lies, damned lies and statistics’ werd populair gemaakt door de Amerikaanse schrijver Mark Twain, die deze op zijn beurt toeschreef aan de Britse staatsman Benjamin Disraeli.
Deze column werd op 27 augustus 2014 gepubliceerd op Discura.nl (©).